W sakramencie pokuty Bóg przebacza grzechy popełnione po chrzcie świętym.

Sakrament ten nazywany jest także:

• sakramentem nawrócenia,
• spowiedzią święta,
• sakramentem pojednania.

Sakrament pokuty ustanowił Pan Jezus w dniu zmartwychwstania, gdy stanął wśród Apostołów w Wieczerniku, tchnął na nich i powiedział: „Weźmijcie Ducha Świętego! Którym odpuścicie grzechy, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są im zatrzymane” (J 20, 19-23).

Warunki dobrej spowiedzi:

1. Rachunek sumienia– przypomnienie sobie wszystkich grzechów od ostatniej, dobrze odprawionej spowiedzi. 
2. Żal za grzechy (skrucha) – boleść duszy z powodu zranienia Boga. Bóg bez żalu nie odpuszcza żadnego grzechu.  Jest najważniejszym warunkiem spowiedzi. Jeżeli źródłem żalu jest miłość do Boga, wtedy żal jest „doskonałym”; jeśli opiera się na innych motywach, wtedy nazywamy go „niedoskonałym”.
3. Postanowienie poprawy– postanowienie unikania wszystkich grzechów, zwłaszcza ciężkich oraz sposobności do grzechu. Postanowienie to naprawy wyrządzonego zła. 
4. Szczera spowiedź – wyznanie wszystkich zapamiętanych od ostatniej spowiedzi grzechów przed kapłanem, (Boga nigdy nie okłamię) w celu uzyskania rozgrzeszenia.
5. Zadośćuczynienie – wypełnienie zadanej przez kapłana pokuty i naprawienie wszystkich szkód (w miarę możliwości) wyrządzonych przez grzech.

Grzech ciężki popełniamy wtedy gdy czyn jest:

• świadomy
• dobrowolny
• poważny przedmiot (materia)

Gdy brakuje jednego z warunków grzechu ciężkiego to grzech jest lekki.

Spowiednikiem może być tylko kapłan, który został upoważniony przez władzę kościelną do spowiadania, może przebaczyć grzechy w imieniu Chrystusa.

Po wyznaniu grzechów z żalem, penitent otrzymuje pouczenie i pokutę, po czym kapłan udziela rozgrzeszenia, wypowiadając słowa:
„Bóg Ojciec miłosierdzia, który pojednał świat za sobą przez śmierć i zmartwychwstanie swojego Syna i zesłał Ducha Świętego na odpuszczenie grzechów, niech ci udzieli przebaczenia i pokoju przez posługę Kościoła. I ja odpuszczam tobie grzechy w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego” .
Penitent odpowiada: Amen.

Skutkami duchowymi sakramentu pokuty są:

• pojednanie z Bogiem, przez które penitent odzyskał łaskę Bożą,
• pojednanie z Kościołem,
• darowanie kary wiecznej, związanej z grzechami śmiertelnymi,
• darowanie, przynamniej częściowe, kar doczesnych, będących skutkiem grzechów,
• pokój i pogoda sumienia oraz pociecha duchowa,
• wzrost sił duchowych do walki ze złem.

Indywidualna i kompletna spowiedź z grzechów ciężkich oraz rozgrzeszenie, stanowią jedyny zwyczajny sposób pojednania się z Bogiem i Kościołem.

Drogę powrotu do Boga nazywamy nawróceniem się od popełnionych grzechów oraz mocne postanowienie poprawy na przyszłość. Źródłem nawrócenia jest nadzieja na miłosierdzie Boże.

Formuła spowiedzi

Penitent: Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus.

Kapłan: Na wieki wieków. Amen.

Penitent: Kilka słów o sobie np. Jestem uczniem; studentem; żoną; mężem, matką…, ostatni raz u spowiedzi byłem (am)….., zadaną pokutę odmówiłem (am)…., obraziłem (am) Pana Boga następującymi grzechami……(wymieniamy grzech, względem Boga, bliźniego i samego siebie)…. . Więcej grzechów nie pamiętam, serdecznie za nie żałują, a ciebie ojcze proszę o pokutę i rozgrzeszenie.

Kapłan: Zadaje pokutę, po czym odmawia formułę rozgrzeszenia: „Bóg Ojciec miłosierdzia, który pojednał świat za sobą przez śmierć i zmartwychwstanie swojego Syna i zesłał Ducha Świętego na odpuszczenie grzechów, niech ci udzieli przebaczenia i pokoju przez posługę Kościoła. I ja odpuszczam tobie grzechy w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego”

Penitent w tym czasie uderza się w piersi i mówi: Boże, bądź miłościw mnie grzesznemu 3x.

Kapłan: Idź w pokoju Chrystusa.

Penitent: Bogu niech będą dzięki.

Odpust

Odpust jest to całkowite lub częściowe darowanie przez Boga kar doczesnych będących skutkiem grzechów.

Aby zyskać odpust zupełny trzeba: być w stanie łaski Bożej (uświęcającej),

• przyjąć Komunię świętą,
• pomodlić się w intencji papieża,
• wyzbyć się wszelkiego przywiązania do grzechów.

Objawienie Boże poucza nas, że grzechy pociągają za sobą kary, a gładzone są przez cierpienie, trudy życia czy też przez śmierć (por. Rdz 3,16-19; Rz 2,9). Chrześcijanin popełniający grzech otrzymuje w sakramencie pokuty odpuszczenie winy, natomiast pozostaje jeszcze tzw. kara doczesna. Darowanie kary doczesnej określa się terminem „odpust”, którego uzyskanie zakłada szczerą wewnętrzną przemianę oraz wypełnienie przepisanych uczynków.

Odpust jest cząstkowy lub zupełny, w zależności od tego, czy uwalnia od kary doczesnej w części lub całości. Wierny może uzyskiwać odpust cząstkowy lub zupełny tylko za siebie lub ofiarować go za zmarłego, ale za nikogo z żyjących, ponieważ każdy człowiek sam jest w stanie dokonać przemiany swojego życia i wypełnić wymagane do otrzymania odpustu warunki. Odpust zupełny można uzyskać tylko jeden raz w ciągu dnia, poza pozostającymi w obliczu śmierci, natomiast odpusty cząstkowe można uzyskiwać w ciągu jednego dnia wielokrotnie.

Do uzyskania odpustu zupełnego wymagane są trzy warunki:

• spowiedź sakramentalna,
• komunia św.,
• modlitwa w intencji Papieża.

Chodzi tu o intencję, jaką Ojciec Św. wyznacza na każdy miesiąc, a nie w intencji osoby Papieża. Wystarczy odmówić „Ojcze nasz” i „Zdrowaś Maryjo”.

 

Wykaz odpustów zupełnych i cząstkowych.

1. Odmówienie modlitwy: Czynności nasze… (Mszał Rzymski: kolekta z czwartku po Popielcu) – odpust cząstkowy.

2. Odmówienie aktów cnót teologalnych i żalu za grzechy – odpust cząstkowy.

3. Nawiedzenie Najświętszego Sakramentu – odpust cząstkowy; adoracja Najświętszego Sakramentu: przynajmniej pół godziny – odpust zupełny.

4. Odmówienie hymnu: Uwielbiam Cię nabożnie (Adoro Te, devote) – odpust cząstkowy.

5. Odmówienie przed zebraniami modlitwy: Stajemy wobec Ciebie, Panie – odpust cząstkowy.

6. Odmówienie modlitwy: Do Ciebie, Święty Józefie – odpust cząstkowy.

7. Odmówienie modlitwy: Dzięki Ci składamy, Wszechmogący Boże, za wszystkie dobrodziejstwa Twoje. Który żyjesz i królujesz na wieki wieków. Amen. – odpust cząstkowy.

8. Odmówienie modlitwy: Aniele Boży – odpust cząstkowy.

9. Odmówienie modlitwy Anioł Pański, w okresie wielkanocnym Królowo nieba – odpust cząstkowy.

10. Odmówienie hymnu Duszo Chrystusowa – odpust cząstkowy.

11. Nawiedzenie jednej z czterech bazylik rzymskich (św. Piotra, św. Pawła za Murami, Matki Boskiej Większej, św. Jana na Lateranie) i odmówienie tam Ojcze nasz i Wierzę
– w święto tytułu;
– w jakiekolwiek święto nakazane;
– raz w roku w innym dniu wybranym przez wiernego – odpust zupełny.

12. Błogosławieństwo Papieskie Urbi et Orbi choćby tylko przez radio lub telewizję – odpust zupełny.

13. Nawiedzenie cmentarza w dniach 1-8 listopada i modlitwa za zmarłych – odpust zupełny; w pozostałe dni roku – odpust cząstkowy

14. Nawiedzenie cmentarza starochrześcijańskiego, czyli katakumb – odpust cząstkowy.

15. Odmówienie Składu Apostolskiego (pacierzowe wyznanie wiary) lub Symbolu Nicejsko-Konstantynopolitańskiego (mszalne wyznanie wiary) – odpust cząstkowy.

16. Akt komunii duchowej, wzbudzony przy pomocy jakiejkolwiek pobożnej formuły – odpust cząstkowy.

17. Pobożne uczestnictwo w adoracji krzyża podczas liturgii w Wielki Piątek – odpust zupełny.

18. Odmówienie Jutrzni lub Nieszporów żałobnych – odpust cząstkowy.

19. Udział w nauczaniu lub uczeniu się nauki chrześcijańskiej – odpust cząstkowy.

20. Odmówienie Psalmu 130(729): Z głębokości – odpust cząstkowy.
21. Odmówienie modlitwy: Panie, Boże wszechmogący… (Liturgia Godzin: poniedziałek, II tydzień, Jutrznia) – odpust cząstkowy.

22. Odmówienie modlitwy: Oto ja, o dobry i najsłodszy Jezu – po komunii św. przed obrazem Jezusa Chrystusa w każdy piątek Wielkiego Postu i w Wielki Piątek – odpust zupełny; w pozostałe dni roku – odpust cząstkowy.

23. Uczestnictwo w uroczystym obrzędzie eucharystycznym na zakończenie kongresu eucharystycznego – odpust zupełny.

24. Odmówienie modlitwy: Wysłuchaj nas, Panie Święty, Ojcze wszechmogący, wieczny Panie, i racz zesłać z nieba świętego Anioła Swego, aby strzegł, osłaniał, nawiedzał i bronił wszystkich mieszkańców tego domu. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen. – odpust cząstkowy.
25. Uczestnictwo w rekolekcjach trwających przynajmniej trzy dni – odpust zupełny.

26. Odmówienie aktu: O Jezu Najsłodszy (akt wynagrodzenia) – odpust cząstkowy, natomiast w uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa – za odmówienie publiczne – odpust zupełny.

27. Odmówienie aktu: 0 Jezu Najsłodszy, Odkupicielu (akt poświęcenia rodzaju ludzkiego Chrystusowi Królowi) – odpust cząstkowy, natomiast w uroczystość Jezusa Chrystusa, Króla Wszechświata za odmówienie publiczne – odpust zupełny.

28. W godzinę śmierci, o ile nie ma kapłana, który udzieliłby sakramentów i błogosławieństwa papieskiego, można odmówić jakąkolwiek modlitwę, o ile chrześcijanin za życia miał zwyczaj odmawiania jakichkolwiek modlitw. Do tego odpustu należy posłużyć się krucyfiksem lub krzyżem – odpust zupełny:

29. Odmówienie litanii: do Najświętszego Imienia Jezus, do Najświętszego Serca Pana Jezusa, do Najdroższej Krwi Chrystusa Pana, Loretańska do Najświętszej Maryi Panny, do świętego Józefa, do Wszystkich Świętych – odpust cząstkowy.

30 Odmówienie kantyku: Magnificat – odpust cząstkowy.

31. Odmówienie modlitwy: Maryjo, Matko łaski, Matko miłosierdzia. Broń mnie od wroga i przyjmij w godzinę śmierci – odpust cząstkowy.

32. Odmówienie modlitwy: Pomnij, o Najświętsza Panno Maryjo (modlitwa św. Bernarda) – odpust cząstkowy.

33. Odmówienie Psalmu 51(50): Zmiłuj się… – odpust cząstkowy.

34. Uczestnictwo w publicznie odprawianej nowennie przed Bożym Narodzeniem, Zesłaniem Ducha Świętego i Niepokalanym Poczęciem – odpust cząstkowy.

35. Posługiwanie się przedmiotami pobożności (krucyfiksem, krzyżem, różańcem, szkaplerzem, medalikiem), jeśli są pobłogosławione przez Papieża, ewentualnie przez biskupa – odpust zupełny, jeśli w uroczystość świętych Apostołów Piotra i Pawła, odmówimy wyznanie wiary (jakąkolwiek formułę); natomiast posługując się tymi przedmiotami pobłogosławionymi przez kapłana lub diakona – odpust cząstkowy.
36. Odmawianie Małych oficjów: O męce Pańskiej, o Najświętszym Sercu Pana Jezusa, o Matce Bożej, o Niepokalanym Poczęciu, o św. Józefie – odpust cząstkowy.

37. Odmówienie zatwierdzonej przez władzę kościelną modlitwy o powołania kapłańskie i zakonne – odpust cząstkowy.

38. Odprawienie modlitwy myślnej (rozmyślania) – odpust cząstkowy.

39 Odmówienie modlitwy za Papieża: Wezwanie: Módlmy się za Papieża naszego… Odpowiedź: Niech go Pan strzeże, zachowa przy życiu, darzy szczęściem na ziemi, i broni przed nieprzyjaciółmi – odpust cząstkowy.

40. Odmówienie modlitwy: 0 święta uczto… – odpust cząstkowy.

41. Słuchanie przepowiadanego Słowa Bożego (kazania) – odpust cząstkowy; wysłuchanie kilku nauk w czasie misji oraz uczestnictwo w uroczystym zakończeniu – odpust zupełny

42. Pierwsza komunia św. -odpust zupełny zyskują ci, którzy po raz pierwszy przystępują do komunii św. lub pobożnie uczestniczą w tej uroczystości.

43. Sprawowanie i uczestnictwo we Mszy św. prymicyjnej – odpust zupełny.
44. Odmówienie: Modlitwy o jedność Kościoła – odpust cząstkowy.

45. Uczestnictwo w miesięcznym dniu skupienia – odpust cząstkowy.

46. Odmówienie modlitwy: Wieczny odpoczynek – odpust cząstkowy.

47. Odmówienie modlitwy: Racz, Panie nagrodzić życiem wiecznym wszystkich, którzy nam dobrze czynią dla imienia Twego – odpust cząstkowy.

48. Odmówienie różańca w kościele, kaplicy publicznej, w rodzinie, we wspólnocie zakonnej, w pobożnym stowarzyszeniu (wystarczy odmówić tylko jedną część różańca) – odpust zupełny; natomiast odmówienie poza tymi miejscami lub wspólnotami – odpust cząstkowy:

49. Sprawowanie i uczestnictwo we Mszy św. jubileuszowej z okazji 25-, 50-, 60-lecia kapłaństwa – odpust zupełny.

50. Czytanie Pisma Świętego przez pół godziny – odpust zupelny; natomiast w krótszym czasie – odpust cząstkowy.

51. Odmówienie: Witaj Królowo, Matko Miłosierdzia… – odpust cząstkowy.

52. Odmówienie: Święta Maryjo, przybądź z pomocą biednym – odpust cząstkowy.

53. Odmówienie modlitwy: „Święci Apostołowie Piotrze i Pawle…” – odpust cząstkowy.

54. W dniu liturgicznego obchodu świętego odmówienie modlitwy mszalnej (kolekty) lub innej, zatwierdzonej ku czci danego świętego – odpust cząstkowy.

55. Pobożne przeżegnanie się i wypowiedzenie słów: W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Amen. – odpust cząstkowy.

56. Nawiedzenie kościołów stacyjnych w Rzymie – odpust cząstkowy; natomiast uczestniczenie w tych kościołach w świętych czynnościach – odpust zupełny.

57. Odmówienie modlitwy: Pod Twoją obronę – odpust cząstkowy.

58. Nawiedzenie kościoła (jednorazowo), w którym trwa Synod diecezjalny i odmówienie tam Ojcze nasz i Wierzę – odpust zupełny.

59. Odmówienie: Przed tak wielkim Sakramentem… podczas liturgii Wieczerzy Pańskiej po Mszy św. (w Wielki Czwartek) i w uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa (Boże Ciało) – odpust zupełny; w innym czasie – odpust cząstkowy.

60. Publiczne odmówienie hymnu: Ciebie Boga… (Te Deum) w ostatnim dniu roku – odpust zupełny; w innym czasie (nawet prywatnie odmawiając) – odpust cząstkowy.

61. Publiczne odmówienie hymnu: Przyjdź Duchu Święty (Veni Creator) w Nowy Rok i w uroczystość zesłania Ducha Świętego – odpust zupełny; w pozostałe dni (nawet prywatnie odmawiając) odpust cząstkowy.

62. Odmówienie modlitwy: Przyjdź Duchu Święty, napełnij serca wiernych Twoich i ogień miłości w nich zapal – odpust cząstkowy.

63. Odprawienie Drogi Krzyżowej – warunki:
– odprawić przed stacjami Drogi Krzyżowej;
– musi być 14 krzyżyków;
– rozważanie Męki i śmierci Chrystusa (nie jest konieczne rozmyślanie o poszczególnych tajemnicach każdej stacji);
– wymaga się przechodzenia od jednej stacji do drugiej (przy publicznym odprawianiu wystarczy, aby prowadzący przechodził, jeśli wszyscy wierni nie mogą tego czynić);
„przeszkodzeni” mogą przez pół godziny pobożnie czytać i rozważać o Męce i Śmierci Chrystusa – odpust zupełny

64. Odmówienie modlitwy: Nawiedź ten dom (Liturgia Godzin: Kompleta po Nieszporach uroczystości) – odpust cząstkowy.

65. Nawiedzenie kościoła parafialnego: w święto tytułu lub 2 sierpnia, kiedy to przypada odpust „Porcjunkuli”; należy wtedy odmówić Ojcze nasz i Wierzę – odpust zupełny.

66. Nawiedzenie kościoła i ołtarza w dniu poświęcenia (dawnej konsekracji) i odmówienie tam Ojcze nasz i Wierzę – odpust zupełny.

67. Nawiedzenie kościoła lub kaplicy we Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych (2 listopada) i odmówienie tam Ojcze nasz i Wierzę – odpust zupełny.

68. Nawiedzenie kościoła lub kaplicy zakonników w święto ich założyciela i odmówienie tam Ojcze nasz i Wierzę – odpust zupełny.
69. Nawiedzenie kościoła lub kaplicy w czasie trwania wizytacji pasterskiej – odpust cząstkowy; natomiast uczestniczenie tam w świętych czynnościach, którym przewodniczy wizytator – odpust zupełny.

70. Odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych podczas liturgii Wigilii Paschalnej lub w rocznicę swego chrztu – odpust zupełny; natomiast odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych przy pomocy jakiejkolwiek formuły w innym czasie – odpust cząstkowy.

Odpusty zatwierdzone dla Polski:

1. Uczestnictwo w nabożeństwie Gorzkich żalów jeden raz w okresie Wielkiego Postu w jakimkolwiek kościele na terenie Polski – odpust zupełny.
2. Nawiedzenie bazyliki mniejszej w następujące dni:
   • w uroczystość Apostołów Piotra i Pawła (29 czerwca).
   • w święto tytułu;
   • w święto „Porcjumkuli” (2 sierpnia); – jeden raz w ciągu roku w dniu określonym według uznania – odpust zupełny.